Pracodawca jest zobligowany do wypłaty wynagrodzenia w ustalonym terminie i w ustalonej wysokości. Czasami nie jest to w pełni możliwe ze względu na zajęcie wynagrodzenia przez komornika lub inny organ egzekucyjny. Ustalając wysokość obligatoryjnych i dobrowolnych potrąceń, trzeba pamiętać o ustawowych limitach oraz kwocie wolnej, która musi pozostać do dyspozycji pracownika.

Wynagrodzenie za pracę to ekwiwalent za jej wykonanie. Prawo do otrzymania tego świadczenia jest niezbywalnym prawem majątkowym, co oznacza, że pracownik nie może się go zrzec ani też przenieść go na inną osobę. Pracodawca musi jednak potrącić z wynagrodzenia za pracę kwoty zajęte przez komornika lub inny organ egzekucyjny, a także kwoty dobrowolnie wskazane przez samego pracownika. W niniejszym artykule autorka przedstawia najważniejsze zagadnienia związane z takimi okolicznościami, w tym kwestie dotyczące ochrony wynagrodzenia, obowiązki ciążące na pracodawcy, rodzaj wynagrodzenia podlegającego egzekucji oraz sposób obliczenia potrąceń i ich ewidencję w księgach rachunkowych.

Obowiązki pracodawcy w przypadku egzekucji sądowej

W przypadku zajęcia wynagrodzenia za pracę w toku egzekucji sądowej pracodawca jest zobligowany do przestrzegania zasad określonych w art. 881 i 882 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: kpc). W myśl przywołanych przepisów komornik wzywa pracodawcę, aby – w granicach określonych w § 2 art. 882 kpc – nie wypłacał dłużnikowi wynagrodzenia (poza częścią wolną od zajęcia), lecz:

1. przekazywał zajęte wynagrodzenie bezpośrednio wierzycielowi egzekwującemu i jednocześnie zawiadamiał komornika o pierwszej wypłacie, albo
2. przekazywał zajęte wynagrodzenie komornikowi – w przypadku gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń wymagalnych.

Ponadto komornik wzywa pracodawcę, aby w ciągu tygodnia:

1. przedstawił – za okres trzech miesięcy poprzedzających zajęcie (za każdy miesiąc oddzielnie) – zestawienie periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich innych tytułów;
2. podał, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie będzie przekazywane wierzycielowi;
3. w razie istnienia przeszkód w wypłaceniu wynagrodzenia za pracę złożył oświadczenie o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podał:
   • czy inne osoby roszczą sobie prawa;
   • czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie;
   • czy i o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli.

Ponadto pracodawca musi niezwłocznie zawiadomić komornika i wierzyciela o każdej zmianie okoliczności wymienionych w pkt 1–3.

Komornik, dokonując zajęcia wynagrodzenia, poucza jednocześnie pracodawcę o skutkach niezastosowania się do wezwania.

Wynagrodzenie podlegające zajęciu w drodze egzekucji

Wynagrodzenie za pracę podlega szczególnej ochronie. Obejmuje ona nie tylko klasyczne wynagrodzenie za pracę (wynagrodzenie zasadnicze, dodatki funkcyjne, stażowe i specjalne, premie), ale także inne świadczenia pośrednio związane ze stosunkiem pracy (np. nagrodę jubileuszową, ekwiwalent za urlop, dodatkowe wynagrodzenie roczne, odprawę emerytalną czy odprawy związane ze zwolnieniami grupowymi). Potwierdza to orzecznictwo z zakresu prawa pracy, np. wyroki Sądu Najwyższego:

1. z 17 lutego 2004 r. (I PK/217/03), w którym sąd potwierdził, że odprawa emerytalna (art. 921 kodeksu pracy – dalej: kp) i nagroda jubileuszowa (art. 773 § 3 pkt 3 kp) podlegają ochronie przed potrąceniami (art. 87 kp) tak samo jak wynagrodzenie za pracę;
2. z 29 stycznia 2007 r. (II PK 181/06), z którego wprost wynika, że bez zgody pracownika wyrażonej na piśmie nie mogą być potrącane z ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy inne należności niż określone w art. 87 § 1 kp [1].

Należy jednak pamiętać, że nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości (art. 87 § 5 kp).

Potrącenia z wynagrodzenia

W art. 87 i 91 kp ustawodawca wyznaczył zakres ochrony wynagrodzenia za pracę. Przepisy te określają rodzaje i górne granice możliwych potrąceń z wynagrodzenia w podziale na potrącenia obligatoryjne i dobrowolne.

• Potrącenia obligatoryjne

Potrąceń obligatoryjnych dokonuje się bez zgody pracownika. W myśl art. 87 § 1 kp takiemu potrąceniu podlegają:

1. należności egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na poczet należności alimentacyjnych i innych należności niż alimentacyjne;
2. należności z tytułu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
3. należności z tytułu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 kp.

W pierwszej kolejności dokonuje się potrąceń alimentacyjnych. Następnie, jeśli pozostanie jeszcze kwota wynagrodzenia, z której można dokonać potrącenia (przewyższająca ustawowo określoną kwotę wolną), pracodawca może potrącić z tego wynagrodzenia kolejne należności. Potrąceń dobrowolnych dokonuje się w ostatniej kolejności.

Należy pamiętać, że w przypadku zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych i niealimentacyjnych łączny limit potrąceń wynosi 3/5 wynagrodzenia netto (przysługującego pracownikowi po odliczeniu obciążeń składkowo-podatkowych).

• Potrącenia dobrowolne

Pracodawca jest uprawniony do dokonywania potrąceń dobrowolnych wyłącznie na podstawie pisemnej zgody pracownika (art. 91 § 1 kp). Należy przy tym zaznaczyć, że pracownik nie może wyrazić zgody na potrącenie z jego wynagrodzenia należności, które:

1. powstaną dopiero w przyszłości;
2. nie są określone co do wysokości.

Ustawodawca nie ustalił górnego limitu potrąceń dobrowolnych, jednak wskazał – tak jak w przypadku potrąceń obligatoryjnych – kwotę wolną od tego rodzaju potrąceń (art. 91 § 2 kp).

• Kwota wolna od potrąceń w 2024 r.

Kwota wolna od potrąceń to kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu dokonywania potrącenia po odliczeniu:

1. składek na ubezpieczenia społeczne;
2. składek na ubezpieczenie zdrowotne;
3. zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (pobieranej na podstawie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – dalej: updof);
4. wpłat na poczet PPK (o ile pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania).

Potrącenia w ujęciu praktycznym

Sposób dokonywania potrąceń w przypadku egzekucji należności z wynagrodzenia pracownika opisano na przykładach przedstawiających sytuacje, które mogą wystąpić w praktyce. W przykładzie 1 pokazano, jak ustalić kwoty potrąceń z wynagrodzenia za pracę w razie egzekucji innych należności niż świadczenia alimentacyjne przy jednoczesnym zbiegu tej egzekucji z potrąceniami dobrowolnymi. Z kolei w przykładzie 2 wyjaśniono, w jaki sposób ustalić kwotę potrąceń w przypadku zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych i niealimentacyjnych.

Należy podkreślić, że w przypadku gdy pracodawca wypłaca różne składowe wynagrodzenia dwa razy w jednym miesiącu (np. wynagrodzenie podstawowe i dodatkowe wynagrodzenie roczne), musi zsumować te świadczenia i dokonać potrącenia od ustalonej w ten sposób łącznej kwoty. Jeśli jest to możliwe, egzekwowaną należność należy potrącić już z pierwszej wypłaty, a w drugim terminie płatności – dokonać ostatecznego rozliczenia potrąceń. Prawidłowość takiego postępowania potwierdziło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 18 kwietnia 2013 r. [2]

Ujęcie zdarzeń w ewidencji księgowej

Ewidencja rozrachunków z tytułu wynagrodzeń powinna być prowadzona zgodnie z załącznikiem nr 3 do rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów dnia 13 września 2017 r. w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle przywołanych regulacji rozrachunki te księguje się na koncie 231 „Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń”, do którego należy prowadzić ewidencję szczegółową pozwalającą zapewnić możliwość ustalenia stanów należności i zobowiązań z tytułu wynagrodzeń oraz świadczeń zaliczanych do wynagrodzeń.

Na stronie Wn tego konta ujmuje się w szczególności:

1. wypłaty pieniężne lub przelewy wynagrodzeń;
2. wypłaty zaliczek na poczet wynagrodzeń;
3. wartość wydanych świadczeń rzeczowych zaliczanych do wynagrodzeń;
4. potrącenia wynagrodzeń obciążające pracowników.

Na stronie Ma wspomnianego konta ujmuje się natomiast zobowiązania jednostki z tytułu wynagrodzeń.

Konto 231 może wykazywać dwa salda. Saldo Wn oznacza stan należności, a saldo Ma – stan zobowiązań jednostki z tytułu wynagrodzeń.

Przypisy:

1. Cytowane wyroki SN opublikowano na stronach: tinyurl.com/sn-17-02-04 i tinyurl.com/sn-29-01-07 [dostęp: 25.03.2024].
2. Stanowisko MPiPS w sprawie dokonywania potrąceń z więcej niż jednego składnika pensji w miesiącu, „Rzeczpospolita” [online], 16 maja 2013 r., tinyurl.com/mpips-rp-pensja [dostęp: 26.03.2024].

Autor

Elżbieta Gaździk

Autorka jest specjalistką z zakresu rachunkowości budżetowej z wieloletnim doświadczeniem w pracy głównej księgowej jsfp.